Prestaties die zijn gebaseerd op toeval hebben weinig waarde. Daarom wil elke sporter duurzaam presteren: zijn hoogste niveau halen en dat handhaven en verbeteren. Hetzelfde geldt binnen het bedrijfsleven. Maar elke carrière kent tegenslag: van blessures en zure nederlagen tot financiële crises of faillissementen. Hoe overwin je zulke tegenslagen? In de Hermitage te Amsterdam vertelde Jan Peter Balkenende over zijn leven in de altijd onvoorspelbare politiek. Hoe slaagde hij erin zijn doelstellingen te bereiken?   

Het zijn niet de minste sportnamen die de moeite hebben genomen om naar de Hermitage te komen, waar de tentoonstelling Hollanders van de Gouden Eeuw vele bezoekers trekt. Voordat ze een rondleiding krijgen langs de mooiste werken, waaronder een paar prachtige Rembrandts, luisteren onder anderen Marianne Timmer, Daphne Koster, Teun de Nooijer en Louis van Gaal naar de politieke lotgevallen van de man die van 2002 tot 2010 minister-president was van Nederland. Gedurende zijn tijd in het Torentje heeft Jan Peter, zo bekende hij meteen, altijd goed naar sporters gekeken – en veel van ze geleerd. Want als er één arena is waar mensen goed leren omgaan met tegenslag en verlies, dan is het wel de sport. Vandaar dat hij zo ongeveer de eerste was die Pieter van den Hoogenband kon feliciteren met zijn gouden medaille in 2004. Zodra Pieter als eerste had aangetikt in de finale, waarbij hij nota bene zijn vinger brak, pakte sportfan Jan Peter de telefoon om gebruik te maken van zijn voorrecht als premier.  
  
Intrinsieke motivatie 
Het zijn de leuke momenten in een baan die vooral bestaat uit hard werken, voortdurend overleg voeren en brandjes blussen. Ook daar ligt een duidelijke link naar de sport: de waarde van een goed team. Ronald Reagan antwoordde ooit op de vraag hoe het toch kon dat hij zo succesvol was als president: “Simpel, je moet geluk hebben. En een goed team.” 
Dat is precies zoals Jan Peter zijn Haagse jaren heeft ervaren. De basis: hard werken. Maar ook, naarmate hij groeide in zijn rol als premier, slimmer werken. En steeds alles benaderen als teamprestatie. Samen winnen, samen verliezen. In moeilijke tijden, bij moeilijke beslissingen en pijnlijke besluiten, zorgde hij ervoor dat hij steeds kon terugvallen op zijn intrinsieke motivatie: waarom deed hij dit ook alweer? 
  
Teamwork 
In de politiek speelt imago – en wat de media daarvan maken – een grote rol. Dat Jan Peter allerminst werd gespaard door de vaderlandse pers, maakte dat hij zich extra bewust was van zijn doel. In de politiek ligt tegenslag en mislukking immers altijd op de loer. Zijn eerste kabinet bleef slechts 87 dagen zitten. Daarna voerde hij een stevige campagne tegen de PvdA van Wouter Bos, die hij op het nippertje in zijn voordeel besliste. Vier jaar later opnieuw een stevige strijd, die ditmaal resulteerde in een coalitie met de PvdA én Wouter Bos in het kabinet. Hier bleken de twee voormalige kemphanen mannen van hun woord: ondanks hun verschillen bleken ze goed samen te kunnen werken. En het belang van hun teamwork bleek tijdens de financiële crisis van 2008, toen in korte tijd belangrijke besluiten moesten worden genomen om de Nederlandse bankensector overeind te houden. Ze waren een goed team, dat de onderlinge verschillen ondergeschikt wist te maken aan een hoger doel.  
  
Hoofd- en bijzaken 
Stevig in je schoenen staan, beseffen dat het niet om jouw persoon gaat en het doel strak voor ogen houden. Leermeester Jelle Zijlstra, oud-premier en voormalig president van De Nederlandsche Bank, gaf Jan Peter een aantal tips die hij altijd heeft onthouden. Allereerst: begin met goed analyseren. Behoud altijd de rust en onderscheid hoofd- en bijzaken: laat je niet afleiden! Maar ook: luister goed naar kritiek. Een andere wijze les was een simpele, aangedragen door Henk Brons van de Rijksvoorlichtingsdienst: “Ach, deze dag gaat ook wel weer voorbij.” 
  
Dienend leiderschap 
Omdat politiek in Nederland altijd een kwestie is van compromissen sluiten, is het van groot belang te weten waar je eigen grenzen liggen en waar je ruimte ziet. Als je met een goed en betrouwbaar team werkt en je bent het onderling eens over strategie en doel, dan kun je een eind komen. Het is opnieuw een overeenkomst met sport, zoals Louis van Gaal opviel. In zijn trainersloopbaan heeft hij een filosofie en een aanpak ontwikkeld, waaraan hij al meer dan veertig jaar vasthoudt. Een belangrijk onderdeel van zijn filosofie: blijf altijd hetzelfde, bij tegenslag én bij voorspoed. Blijf analyseren en evalueren, wees dienstbaar als leider, maar wees duidelijk waar je voor staat. Jan Peter onderstreepte die instelling met een citaat van een van zijn andere leermeesters, Martin Luther King: “The best way to find yourself is to lose yourself in the service of others.”

Door: Vincent Weggemans