“Ik heb me altijd afgevraagd waarom zakenmensen en politici die veel door verschillende tijdzones reizen, geen jetlagprotocol hebben. Immers, met belangrijke beslissingen of miljoenendeals zijn vaak grote belangen gemoeid. Reden te meer om fit aan de onderhandelingstafel te verschijnen. In de topsport hanteren wij altijd de vuistregel dat je voor elk uur tijdsverschil een dag moet acclimatiseren. Nu snap ik best dat veel mensen geen dagen van tevoren kunnen aanreizen voor een belangrijke bespreking. Maar – voor zover ik heb kunnen nagaan – neemt het merendeel een mogelijke jetlag en bijbehorende vermoeidheidsverschijnselen maar gewoon voor lief. Zonde, want je kunt er wel degelijk voor zorgen dat je scherp bent als je ver weg het vliegtuig uitstapt.”

Volgens Pieter van den Hoogenband heeft het Nederlands zwemteam veel baat gehad bij de hulp van ‘lichtdokter’ Toine Schoutens. “In de aanloop naar de Olympische Spelen van Beijing in 2008 leerde hij ons hoe we onze biologische klok zo snel mogelijk synchroon konden laten lopen met het ritme dat vereist is om te kunnen presteren. Anders gezegd: hoe we ervoor konden zorgen dat onze lichamen tijdens de finales, die omwille van de Amerikaanse tv-zender CBS in de ochtenduren werden gehouden, optimaal geprepareerd het water in zouden duiken.”

“Aangenomen wordt dat de late namiddag voor het grootste deel van de wereldbevolking het beste moment is om te presteren”, gaat Pieter verder. “Toine Schoutens heeft ons, samen met een voedingsdeskundige, geholpen ons lichaam ook ’s morgens op – zeg maar – ‘namiddagpeil’ te krijgen. De technische details daargelaten, komt het er op neer dat je lichaam ‘om wakker te worden’ voldoende cortisol moet produceren, een hormoon dat in de bijnierschors wordt aangemaakt en dat procedé komt pas goed op gang onder invloed van daglicht. Daarnaast stopt licht de aanmaak van melatonine, een nachthormoon.” 

Slaap & Herstel

“Daarom maakten wij in het olympisch dorp tijdens het ontbijt bijvoorbeeld gebruik van een lichttherapietoestel, een soort gezichtsbruiner zonder UV op een zonneklep of pet, maar dan met ‘daglicht’. Ook bij wedstrijden in de jaren daarna – als we minder voorbereidingstijd hadden en jetlagklachten wilden voorkomen – maakten we dankbaar gebruik van de adviezen en hulpmiddelen van Toine om daglicht na te bootsen. Andersom probeerden we in Nederland al het tijdverschil te ‘overbruggen’ en het dag- en nachtritme van de plaats van de wedstrijd aan te nemen. Ik heb regelmatig in huis met een donkere zonnebril op gelopen om mijn lichaam te laten ‘denken’ dat het al avond was en ik in slaap viel op het ‘juiste’ – nieuwe – tijdstip.” 

“In ‘mijn’ topsportwereld is het normaal om specialisten in te schakelen voor de details die het verschil (kunnen) maken tussen winnen en verliezen. Wie regelmatig verre reizen maakt voor belangrijke afspraken raad ik aan zich eens in deze lichttherapie te verdiepen. Het is toch onverteerbaar als een deal afketst als gevolg van de jetlag”, aldus Van den Hoogenband, die ‘zijn’ lichtdokter inmiddels ook binnen de Topsport Community (TSC) heeft geïntroduceerd. In de zomer van 2015 was Toine Schoutens  een van bevlogen sprekers op de bijeenkomst ‘Slaap & Herstel’ die werd georganiseerd op ‘De Toekomst’, het trainingscomplex van de jeugdopleiding van Ajax. Ook was Schoutens initiator van het publiekssymposium ‘Licht, Donker en Slaap’, dat werd gehouden op 11 december in de Beurs van Berlage in Amsterdam. De TSC was, samen met de Hersenstichting en de Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid, een van de organiserende partijen. 

Burn-out voorkomen

“Ik ben eigenlijk al sinds het begin van deze eeuw betrokken bij de topsport nadat schaatser Jochem Uytdehaage mij benaderde met de vraag of ik iets voor hem kon betekenen. Daarna volgde de Belgische zwemmer Tom Vangeneugden en via hem kwam ik in contact met de zwemtrainers Marcel Wouda en Jacco Verhaeren. Van het een kwam het ander en inmiddels begeleid ik niet alleen zwemmers en schaatsers, maar ook turners, wielrenners, judoka’s en andere olympische topsporters die veel over de wereld reizen”, vertelt Toine Schoutens, die over de hele wereld lezingen geeft over de voordelen van lichttherapie, maar in Nederland hoofdzakelijk pendelt tussen Tilburg, Eindhoven en Amsterdam. 

Schoutens is directeur van het in Tilburg gevestigde bedrijf FluxPlus. “Wij doen onderzoek naar ‘gezonde verlichting’ – een beter woord heb ik er nog niet voor – en leveren producten en diensten op dit gebied aan bedrijven en andere organisaties. Wij hebben een methode ontwikkeld waarbij wij met behulp van licht het slaap- en waakritme van mensen kunnen beïnvloeden. De gezondheidszorg is een belangrijke markt voor ons. Zo installeren we bijvoorbeeld in verpleeghuizen dynamische verlichting om het slaap-/waakritme van ouderen en mensen met dementie te verbeteren. Ook mensen die in nachtdienst werken waarbij het dag- en nachtritme wordt ontregeld, kunnen wij helpen”, vertelt Schoutens, die als gezegd ook veel in Eindhoven en Amsterdam te vinden is waar hij voor het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid van het AMC zijn expertise inzet voor een onderzoek naar een combinatie van lichttherapie, magneetveldtherapie en coaching. “We onderzoeken onder meer of we met deze gecombineerde techniek de terugkeer naar werk kunnen bevorderen. Absenteïsme door werkgerelateerde chronische stress (burn-out) komt zeer veel voor en is, naast belastend voor de werknemer, ook zeer kostbaar voor de werkgever en de maatschappij.”  

Er zijn nog geen conclusies bekend, maar Schoutens verwacht dat die zonder meer positief zullen zijn. Hij verwijst in dat verband naar een Gronings onderzoek uit 2009 waarbij werd gekeken naar de effecten van lichttherapie op het terugdringen van burn-out symptomen zoals emotionele uitputting. “Toen was al duidelijk te zien dat lichttherapie zorgde voor een significante verbetering van klachten. Magneetveldtherapie laat in een aantal studies zien dat er verbetering mogelijk is op vermoeidheid en de combinatie met reguliere coaching zou zeer krachtig kunnen zijn.”

Fit en alert

Terug naar de topsport en dan specifiek het jetlagprotocol. Schoutens: “Wij noemen het CPM, oftewel Chrono Performance Management. Door slaap-/waaktijden te verschuiven – zeg maar licht en donker af te wisselen – kun je mensen voordat ze afreizen al in het ritme van de plaats van bestemming krijgen. Zo kun je vormverlies bij topsporters voorkomen en hoeven ze alleen maar te herstellen van de reis zelf. De vuistregel van een dag herstel voor elk uur tijdverschil gaat dan niet op. Door licht en donker op een bepaalde frequentie af te wisselen, kun je beïnvloeden dat je sneller ‘wakker’ bent en dus ook sneller in staat om te presteren. Uiteraard komt er nog meer bij kijken – maaltijden bijvoorbeeld – maar topsporters die zich gedisciplineerd houden aan het voorgeschreven protocol hebben er echt enorm veel baat bij. Dat geldt ook voor mensen die werken in ruimtes zonder daglicht of die in risicovolle situaties – bijvoorbeeld in de offshore-industrie – dag en nacht fit en alert moeten zijn.”